77. Fundacja rodzinna (2/10) – Kto może być jej fundatorem, a kto beneficjentem?

W ostatnim odcinku mojego bloga, wyjaśniłem Ci, co to jest fundacja rodzinna i dlaczego warto ją założyć. Była to jednocześnie pierwsza część z kilkuodcinkowej serii na temat fundacji rodzinnej, w której zamierzam Ci szczegółowo przybliżyć najważniejsze kwestie praktyczne tego rozwiązania.

Dziś skupię się na objaśnieniu, jakie osoby (podmioty) występują w fundacji i jakie mają one uprawnienia. Od razu wskazuję, że najważniejszymi osobami w fundacji rodzinnej są: fundator oraz beneficjenci.

Fundator

Fundator to inaczej założyciel fundacji rodzinnej. Może być nim wyłącznie osoba fizyczna (tj. człowiek), a zatem nie może nim być osoba prawna (np. spółka).

Ponadto, fundator musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że może nim być tylko osoba pełnoletnia, która ukończyła 18 lat i która nie została ubezwłasnowolniona całkowicie lub choćby częściowo.

Co istotne, fundator nie musi mieć obywatelstwa polskiego i może być nim także cudzoziemiec.

Nie ma też żadnych ograniczeń liczbowych, a zatem można być fundatorem w kilku fundacjach rodzinnych (np. gdy ktoś posiada dzieci z różnych związków).

Co robi fundator?

Przede wszystkim fundator musi utworzyć fundację rodzinną. W tym celu powinien złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej, co może uczynić na 2 sposoby, tj. albo w akcie założycielskim w formie aktu notarialnego albo też w testamencie notarialnym. Tak czy owak, wizyta u notariusza jest niezbędna.

Jednocześnie fundator musi ustalić statut fundacji rodzinnej, który również wymaga formy aktu notarialnego. Dlatego też z przyczyn praktycznych sugeruję, aby statut fundacji rodzinnej albo był w jednym dokumencie z oświadczeniem o ustanowieniu fundacji rodzinnej (tj. w samym akcie założycielskim lub testamencie), albo też stanowił załącznik do takiego oświadczenia. Jest to bowiem rozwiązanie prostsze i tańsze niż dwukrotna wizyta u notariusza.

Ponadto, fundator powinien przekazać do fundacji rodzinnej majątek o wartości co najmniej 100 tys. zł (tzw. fundusz założycielski).

Co istotne, prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, co oznacza, że nie może ich przenieść na inną osobę i wygasają one z chwilą jego śmierci.

Warto też wiedzieć, że fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej, którą założył.

Reasumując, fundator jest potrzebny do stworzenia fundacji rodzinnej, natomiast na dalszym etapie jej istnienia może ona już bez niego sama funkcjonować.

Kilku fundatorów

Możliwe jest także utworzenie fundacji rodzinnej przez więcej niż jednego fundatora, np. przez małżonków. Osoby te wcale nie muszą być ze sobą spokrewnione, ale oczywiście powinny być pełnoletnie.

Pamiętaj jednak, że fundacja rodzinna ustanawiana w testamencie może mieć tylko jednego fundatora. Dlaczego? Wynika to z tego, że według polskiego prawa testament może sporządzić tylko jedna osoba (nie ma testamentów wspólnych). Jedynym zatem sposobem, aby kilku fundatorów założyło taką fundację, jest zawarcie przez nich w aktu założycielskiego.

Warto też wiedzieć, że majątek wniesiony do fundacji przez fundatorów nie może być łącznie o niższej wartości niż 100 000 zł.

Osobiście odradzam jednak zakładanie fundacji przez więcej niż jednego fundatora. Pojawia się bowiem wtedy mnóstwo problemów prawnych, które po prostu nie występują w przypadku fundacji rodzinnej utworzonej przez jedną osobę.

Beneficjent

Drugą najważniejszą kategorią osób w przypadku fundacji rodzinnej są beneficjenci, którzy moim zdaniem są najważniejsi.

Beneficjentami są bowiem osoby, w których interesie powołuje się fundację rodzinną, gdyż jej podstawowym zadaniem jest właśnie realizacja na ich rzecz świadczeń określonych w statucie.

Kto zatem może być beneficjentem fundacji rodzinnej? Otóż może nim zostać:

a) osoba fizyczna, czyli każdy człowiek,

b) albo organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.

Najistotniejsze znaczenie w przypadku beneficjentów mają oczywiście osoby fizyczne, gdyż głównym celem tego typu fundacji jest właśnie zabezpieczenie członków rodziny.

Warto jednak wiedzieć, iż beneficjent w ogóle nie musi należeć do rodziny fundatora – może to być osoba całkowicie dla niego obca (kolega, konkubina).

Co więcej, beneficjentem może być każdy człowiek – bez względu na wiek. Dlatego też fundator może ustanowić beneficjentem nawet kilkumiesięczne niemowlę. Co więcej, moim zdaniem, beneficjentem może być także dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone, czyli tzw. nasciturus. Warunkiem w jego przypadku jest jednak to, że urodzi się żywe.

Nietrudno bowiem sobie wyobrazić, że fundator ma np. żonę i kilkuletnie dziecko, przy czym jego małżonka jest obecnie w ciąży, a zatem chce on także i zabezpieczyć interesy swojego nienarodzonego dziecka.

Co istotne, fundator może też zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez jego rodziców. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Chodzi tu przykładowo o taką sytuację, gdy ustanawiasz swojego małoletniego wnuka beneficjentem Twojej fundacji rodzinnej, a jednocześnie nie masz zaufania do jego rodziców i nie chcesz też, aby to oni zarządzali majątkiem darowanym mu przez fundację.

Warto także wiedzieć, iż nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, aby beneficjentem był także fundator. Jeśli zatem tworzysz fundację rodzinną, to możesz także ustanowić siebie beneficjentem.

Oprócz osób fizycznych beneficjentem może także zostać organizacja pozarządowa, tyle że nie każda. O co konkretnie chodzi? Może nią bowiem być taka organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ustawy z 24.04.2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. 2023, poz. 751), która prowadzi działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust.1 tej ustawy.

Lista beneficjentów

Wszystkich beneficjentów umieszcza się na liście beneficjentów. Jest to bardzo ważne, bo jeśli ktoś z uprawnionych nie został wpisany na tę listę, to nie ma możliwości skorzystania z uprawnień beneficjenta w stosunku do fundacji. W praktyce listę tę prowadzi i aktualizuje zarząd fundacji.

Warunek lub termin otrzymania przez beneficjenta świadczenia

Fundator ma dużą swobodę w decydowaniu, kto będzie beneficjentem utworzonej przez niego fundacji rodzinnej, a także na jakich zasadach otrzyma on jakieś korzyści z jej majątku.

Warto bowiem wiedzieć, że świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Co to oznacza?

Otóż fundator w statucie fundacji może określić, że świadczenie majątkowe (np. pieniężne, akcje, udziały w firmie, itp.) na rzecz określonego beneficjenta lub grupy beneficjentów może być spełnione:

a) pod określonym warunkiem

Przykładowo, syn fundatora otrzyma tę kwotę, pod warunkiem, że ukończy studia i uzyska tytuł magistra, ożeni się albo też rozpocznie pracę w firmie rodzinnej fundatora.

b) z zastrzeżeniem terminu

Przykładowo, wnuk fundatora dostanie określoną kwotę pieniężną z chwilą ukończenia 25 roku życia.

Jako fundator musisz jednak pamiętać, że warunek otrzymania świadczenia od fundacji rodzinnej musi być prawnie dopuszczalny oraz faktycznie możliwy do spełnienia.

Jakie są prawa i obowiązki beneficjenta?

Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne. Oznacza to, że beneficjent nie może przenieść ich na inną osobę.

Jest to logiczne, bo jeśli np. fundator chciał, aby to jego córka była beneficjentem, to niekoniecznie jego wolą było to, aby w jej miejsce zamiast niej beneficjentem stał się jej mąż.

Wynika to z tego, że są to uprawnienia osobiste bezpośrednio związane z osobą konkretnego beneficjenta (np. syna) i wygasają wraz z jego śmiercią. Ich celem jest bowiem zaspokojenie jego indywidualnego interesu majątkowego, i dlatego też nie podlegają dziedziczeniu (tzn. nie wchodzą w skład spadku po beneficjencie np. na rzecz jego dzieci).

Odmienną kwestią jest natomiast to, że można przenieść na inną osobę konkretną wierzytelność wobec fundacji rodzinnej (np. syn fundatora będący beneficjentem daruje swojej córce należne mu świadczenie pieniężne od fundacji rodzinnej).

Oczywiście, fundator nie może nikogo zmusić, aby był on beneficjentem. Dlatego też każdy beneficjent może zrzec się swoich uprawnień w części lub w całości (tj. zrezygnować ze statusu beneficjenta), tyle że musi to uczynić w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

Oczywiście, beneficjent, na rzecz którego fundacja rodzinna spełniła świadczenie wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu (np. omyłkowo), jest zobowiązany do jego zwrotu.

Warto też wiedzieć, że beneficjent może kierować do organów fundacji rodzinnej swoje uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności, a także ma prawo do uzyskania informacji o działalności tej fundacji.

Ważnym uprawnieniem beneficjentów jest także prawo do zasiadania w istotnym organie fundacji rodzinnej, jakim jest zgromadzenie beneficjentów. Co ciekawe, nie tworzą go wszyscy beneficjenci fundacji rodzinnej, ale tylko ci, którym w statucie fundator przyznał uprawnienie do uczestnictwa w nim. Zgromadzenie beneficjentów to uchwałodawczy organ w fundacji rodzinnej (pozostałe to zarząd i rada nadzorcza).

To tyle na dzisiaj. W kolejnych odcinkach tej serii opowiem m.in. o tym, jak założyć fundację rodzinną, jaką działalność gospodarczą może ona prowadzić, jakie posiada organy, jak mądrze przygotować jej statut, czy też jakie podatki ona płaci.

Jeżeli podoba Ci się idea tego bloga to proszę Cię o jego udostępnienie, polubienie lub skomentowanie – dzięki temu ma on szanse dotarcia do szerszego kręgu odbiorów, a być może wśród nich są osoby, które bardzo potrzebują zawartych w nim informacji. Polecam także zapisanie się na mojego Newslettera – wtedy nie umknie Ci żaden odcinek tego bloga, a także polubienie mnie na Facebook-u.

Copyright © 2024 Rafał Ganowski