Janka wszyscy znali jako kochającego męża pięknej Ani i dobrego ojca dwójki małych dzieci: Piotrusia i Kasi. W ten feralny piątek życie jego rodziny się nagle posypało jak zamek z piasku. W trakcie drogi powrotnej z pracy w samochód Janka uderzył ogromny TIR. Zginął na miejscu. Trzy dni później odbył się uroczysty pogrzeb i podczas stypy wybuchła afera. Odnaleziono testament Janka, w którym powołał do całości spadku tajemniczą kobietę o imieniu Estera. Okazało się, że to była jego kochanka. Z dnia na dzień sytuacja finansowa i majątkowa rodziny zmarłego Janka stała się katastrofalna. Estera na podstawie testamentu Janka stała się bowiem właścicielką sporego majątku po nim i jako wyłączna spadkobierczyni zaraz po pogrzebie zaczęła dochodzić swoich praw. A w skład spadku wchodził m.in. piękny dom z basenem, samochód marki Jaguar i akcje kilku wysoko notowanych spółek giełdowych.
Obowiązująca w Polsce zasada swobody testowania oznacza, że spadkodawca w testamencie może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku dowolnie wybraną przez siebie osobę, także spoza kręgu swojej rodziny i najbliższych krewnych – czytaj.
Na pierwszy rzut oka wydaje się to niesprawiedliwe, bo przecież zwykle najbliżsi zmarłego przyczyniają się do tworzenia lub powiększania majątku spadkowego, a zatem osoba taka powinna mieć przynajmniej moralny obowiązek wspierania swojej rodziny, w tym także pozostawienia im korzyści ze spadku.
Wobec tego nasuwa się pytanie: Czy istnieje jakiś mechanizm prawny, który zabezpieczałby interesy osób najbliższych spadkodawcy w sytuacji, kiedy spadkodawca zadysponował majątkiem w testamencie w sposób prowadzący do pokrzywdzenia osób dla niego najbliższych? Otóż na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć pozytywnie. Polskie prawo chroni bowiem w takie sytuacji najbliższą rodzinę zmarłego za pomocą tzw. prawa do zachowku.
Ograniczenie uprawnionych do zachowku
Należy jednak pamiętać, że zachowek jest ograniczony w porównaniem ze zwykłym dziedziczeniem ustawowym, i to z kilku powodów.
Przede wszystkim, ograniczony jest krąg podmiotowy osób, którym przysługuje zachowek, gdyż do zachowku nie są uprawnieni wszyscy potencjalni spadkobiercy ustawowi, leczy jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, i to jeszcze pod warunkiem, że w tym stanie faktycznym osoby te byłyby powołane do spadku z ustawy, gdyby nie było testamentu.
I tak w naszym przypadku – jeżeli Janek w chwili śmierci miał żonę Anię, syna Piotrusia i córkę Kasię oraz dwoje rodziców to tylko żona i dzieci będą uprawnieni do zachowku, albowiem wyłączają oni rodziców spadkodawcy, gdyż w takiej sytuacji jego rodzice nie doszliby do dziedziczenia ustawowego.
Ograniczenie wysokości zachowku
Ponadto, ograniczona jest wysokość zachowku, gdyż wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada jedynie połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wyjątek od tej reguły został jednak przewidziany dla małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy, gdyż dla osób tych ich zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
I tak w naszym przypadku – jeżeli Janek pozostawił żonę i dwójkę dzieci to wysokość należnego im zachowku wynosi: dla Ani 3/18 (tj. połowa z 6/18, czyli z 1/3 w przypadku dziedziczenia ustawowego), zaś dla każdego z dzieci po 4/18 (tj. 2/3 z 6/18, czyli z 1/3 w przypadku dziedziczenia ustawowego).
Roszczenie pieniężne
Pamiętać również należy o tym, że zachowek jest wierzytelnością, tj. roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Oznacza to w praktyce, iż uprawniony do zachowku nie ma żadnego prawa do udziału w majątku spadkodawcy (np. w domu, samochodzie czy akcjach), ale może jedynie zgłosić do osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku swoje roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej stanowiącej ułamkowy udział w tym majątku. Ponadto, wyjaśnić trzeba,że roszczenia pieniężne ulegają przedawnieniu, w naszym przypadku z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Istotnym jest także, iż uprawniony może otrzymać należnego mu zachowek także w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny jeszcze za jego życia.
Na koniec dodam, że zachowek jest jednak bardzo skomplikowanym instrumentem prawnym i dlatego warto wcześniej skonsultować się w tej sprawie z dobrym adwokatem.
Jeżeli podoba Ci się idea niniejszego bloga to proszę o jego udostępnienie, polubienie lub skomentowanie – dzięki temu ma on szanse dotarcia do szerszego kręgu odbiorów, a być może wśród nich są osoby, które bardzo potrzebują zawartych w nim informacji. Polecam także zapisanie się na mojego Newslettera – wtedy nie umknie Ci żaden odcinek tego bloga, a także polubienie mnie na Facebook-u.
Zdjęcia wykonałem w Sinaia i przedstawia ono królewski Pałac Peleș.
Copyright © 2019-2020 Rafał Ganowski